Stolpersteine krijgen poetsbeurt: ‘Je valt niet over de Stolpersteine, je struikelt met je hoofd en hart’

AALTEN – Er zijn 35 Stolpersteine, vertaald Struikelstenen, geplaatst in Aalten. De vierkante messing blokjes zijn voorzien van de namen van Joodse inwoners die uit hun woningen zijn weggevoerd en die nooit terug zijn gekomen. Twee Stolpersteine zijn aangebracht bij woningen van niet-Joden. Een gebaar van respect en dankbaarheid voor wat deze personen voor de Joodse gemeenschap hebben betekend. In de aanloop naar 4 mei, de dag van de dodenherdenking, worden de messing plaatjes netjes gepoetst door vrijwilligers van de stichting Vrienden van de Aaltense synagoge zodat de inscripties in de glimmende blokjes weer goed leesbaar zijn.

Door Karin Stronks

Aan de Hogestraat in Aalten liggen meerdere Stolpersteine. Op huisnummer 3 hebben Jacob en Jansje ten Bosch-Bouwman gewoond. Beide echtelieden zijn weggevoerd uit hun woning en vermoord in concentratiekamp Auschwitz. Bart Willemsen knielt bij de Stolpersteine. Hij heeft een fles water en een schuursponsje met zeep bij zich en begint de messing plaatjes schoon te maken. Al snel komt de gouden kleur tevoorschijn. Bart is bestuurslid van de stichting Vrienden van de Aaltense synagoge. Hoe is hij betrokken geraakt bij de stichting? "Ik ben lid van fotoclub Helios en heb wel eens foto’s gemaakt, heb ook wel iets met het Joodse volk. Ben er langzaam ingegroeid. Bij de stichting zorg ik onder andere voor het websitebeheer. We poetsen Stolpersteine volgens een rooster, elke vrijwilliger maakt vijf tot zes Stolpersteine schoon. Vorig jaar ben ik voor het eerst ingedeeld bij het poetsen van de Stolpersteine. De plaatjes worden op den duur donker, door het schoonmaken komt de mooie gouden kleur weer terug. We doen dit elk jaar in de aanloop naar 4 mei, de dag van de dodenherdenking.”
In 2015 en 2016 zijn in Aalten 34 Stolpersteine geplaatst in het trottoir voor de woningen van Joden die zijn weggevoerd en vermoord in concentratiekampen. Twee Stolpersteine zijn voor woningen van niet-Joden aangebracht. Aan de Vellegendijk 17 is een Stolperstein voor Hendrik Jan Wiggers geplaatst en in 2023 is voor huisarts Joop der Weduwen een Stolperstein aangebracht aan de Landstraat 41. De huisarts biedt in de Tweede Wereldoorlog medische hulp aan Joodse onderduikers en helpt mensen die door de bezetters worden gezocht. In januari 1945 gaat hij naar Den Haag om te pleiten voor betere leefomstandigheden voor dwangarbeiders die in kamp Rees tewerk zijn gesteld. Op de terugweg wordt het voertuig waarin Der Weduwen zit beschoten, waarbij de 42-jarige huisarts om het leven komt.
Hendrik Jan Wiggers raakt betrokken bij het Aaltense verzet en biedt onderdak aan het Joodse gezin Meijler, vader Sally, moeder Paula en hun zonen Hanri en Arthur. Door verraad wordt Wiggers opgepakt en via kamp Vught naar concentratiekamp Sachsenhausen gebracht. Later wordt hij onder barre omstandigheden naar kamp Mittelbau-Dora vervoerd. In februari 1945 wordt hij ernstig ziek door uitputting en overlijdt op 58-jarige leeftijd. Aleida Wiggers blijft voor de onderduikers zorgen, de familie Meijler overleeft de oorlog.
Het Stolpersteine project is mede mogelijk gemaakt door het Nationaal Onderduikmuseum en de stichting Vrienden van de Aaltense synagoge. Dolf Nijhoff, penningmeester van de stichting Vrienden van de Aaltense synagoge, vertelt: "Voordat we Stolpersteine konden plaatsen hebben we eerst gedegen onderzoek gedaan. Vooral Hugo Kuiper heeft hier veel tijd en energie in gestoken. Hij raadpleegde veel archieven, zoals het gemeente-archief en het archief van het Rode Kruis. Daarnaast legde hij contacten met nabestaanden, tot zelfs in Argentinië."
Er zijn kosten verbonden aan het project. Bedrijven en particulieren hebben het plaatsen mede mogelijk gemaakt door een Stolperstein te adopteren of door donaties. De kosten voor het plaatsen van Stolpersteine in Aalten bedroegen 9.000 euro.”
De bedenker en uitvoerder van het Stolpersteine project, de Duitser Gunter Demnig, heeft in veel gemeenten, zo ook in Aalten, zelf de eerste Stolperstein aangebracht. Nijhoff vertelt: "Demnig maakte aanvankelijk alle Stolpersteine zelf. Hij legde op 16 december 1992 een eerste steen voor het stadhuis in Keulen, vijftig jaar nadat Himmler de deportatie van duizend Roma en Sinti had bevolen, met op de Stolperstein de eerste regels van dit bevel. Meer stenen werden gelegd langs de route die de Sinti en Roma aflegden in Keulen van het centrum naar het station bij hun deportatie. In 1995 legde hij de eerste Stolpersteine met de namen van omgekomen Joden, Sinti en Roma, homoseksuelen en Jehova-getuigen bij hun vroegere woonhuis.”
Stolpersteine zijn bedacht om de vele Joden en andere bevolkingsgroepen die zijn weggevoerd en vermoord in vernietigingskampen bij naam te noemen, een plek te geven waar zij hebben gewoond, geleefd, gewerkt. "Deze slachtoffers hebben geen graf, ze zijn gecremeerd of in massagraven terecht gekomen. De Stolpersteine zijn kleine monumentjes waar de Joden en andere slachtoffers kunnen worden herdacht, waar even stil gestaan kan worden bij wat hen is aangedaan”, vertelt Dolf Nijhoff. Hij geeft enkele statistieken: "In Nederland zijn ruim 14.000 Stolpersteine geplaatst, de eerste van ons land is in 2007 in Borne aangebracht. De 100.000ste Stolperstein is in Neurenberg geplaatst op 26 mei 2023, de stad waar veel nazi’s zijn berecht.” Hoe is de naam Stolperstein ontstaan? Nijhoff: "Hoe Gunter Demnig aan de naam kwam weet hij niet meer precies, wel kon hij zich vinden in een uitspraak van een meelopende student: ‘Je valt niet over de Stolpersteine, je struikelt met je hoofd en hart’.”