‘Het geloof was geheel verweven met het dagelijkse leven’

AALTEN – In de tijd waarin kerken leeglopen en worden verkocht wordt in deze krant een bijzonder stuk geschiedenis belicht. De geschiedenis van de kerk in Aalten. Het verhaal begint in 792, als Ludger de IJssel oversteekt om in opdracht van Karel de Grote het evangelie bij de Saksen te verkondigen. In deze krant vervolgen we de historie vanaf het jaar 1152, 400 jaar later. Een document vermeldt dan een kerk in Aalten.

Door Karin Stronks

We zijn opnieuw gast bij Hans de Graaf. Een stapel boeken en notities liggen voor hem. Hij vertelt over de geschiedenis van de kerk in Aalten, vanaf het prille begin in 792 als Ludger op reis gaat om het evangelie te verkondigen, onder andere in Aalten. “Hier wordt een gebouwtje opgetrokken van wilgentakken, leem en mest. De kerk groeit in de loop van de jaren mee met het aantal gelovigen en door schenkingen. In het begin is het kerkje van leem, later werd tufsteen gebruikt voor de opbouw en uitbreiding. ”Het koor en het altaar zijn naar het oosten gekeerd. Er waren louter staanplaatsen. De kerk, het geloof, is in die tijd geheel verweven met het dagelijkse leven. Doden werden in en rondom de kerk begraven.”

Elke dag zijn er vieringen in de kerk die later de naam Helena krijgt. “Het geloof raakte alle zintuigen; horen, zien, proeven, ruiken en voelen. Door muziek en zang, het gebruik van wierook, de gregoriaanse gezangen, latijn. Vreugde, zorgen en verdriet werden gedeeld. De beelden, schilderingen op de muren en gewelven en de Heilige Mis zorgden voor sfeer, devotie. Men waande zich in het voorportaal van de hemel.” 

De naam heilige Helena is aan de kerk in Aalten gegeven, overgewaaid vanuit Trier en Keulen. “Het had ook een Ludgerkerk kunnen zijn. Helena was de vrouw van keizer Constantinus Chlorus, moeder van keizer Constantijn, zijn opvolger. Constantijn was de eerste christelijke keizer van het Romeinse Rijk, mede door een droom, een visioen over een kruis aan de hemel. Zijn moeder Helena ging in 324 op bedevaart naar het Heilig Land en trad letterlijk in de voetsporen van Jezus. Ze bracht volgens de overlevering restanten van het kruis, waaraan Jezus is gestorven, mee naar Europa. Daarom is het kruis belangrijk geworden als symbool van het geloof en draagt Helena op alle afbeeldingen van haar een kruis.” 

Schilderingen
De gewelven in het koor zijn prachtig beschilderd met de stamboom van Jezus met daarin de maagd Maria. De schilderingen komen bij elkaar bij een steen die het ware gelaat van Jezus voorstelt. Het koor was het middelpunt van de liturgie. De hele kerk was beschilderd. Hans de Graaf: “Gelukkig zijn er nog restanten van de schilderingen. Ze zijn aangebracht eind vijftiende, begin zestiende eeuw. Helena met Constantijn en de Maria-kroning zijn onder andere afgebeeld. Er zijn tekenen dat de kanunniken van klooster Nazareth hierbij een rol hebben gespeeld, kunstenaars die de moderne devotie, de spirituele beweging die aan het eind van de veertiende eeuw opkwam, onderschreven. Er is een relatie geweest tussen het klooster in Bredevoort en de Oude Helenakerk. Dat is bewijsbaar.”

Er wordt heel veel aan de Helenakerk geschonken. De Van Lintelo’s zijn verweven met de geschiedenis van het klooster Nazareth en de Helenakerk. Bijvoorbeeld Bernhard van Lintelo, priester en econoom van het bisdom Munster, waar Aalten onder valt. “Hij is in 1500 net als Helena op bedevaart geweest naar het heilige land. Ook hij trad in de voetstappen van Jezus. Hij heeft in Münster een feestdag voor Helena in het leven geroepen, 18 augustus.” 

In Aalten zijn dertien stenen staties geplaatst, beeldhouwwerk van Heinrich Brabender uit Münster. De Graaf: “Deze staties verbeelden de lijdensweg van Christus. Bij de (Oude)Helenakerk stond de eerste, oplopend richting de Aaltense es bij de huidige Watertoren, het hoogste punt van Aalten. Deze hoogte werd in die dagen de Calvarieberg genoemd. Zo konden gelovigen symbolisch de lijdensweg van Jezus volgen.” Deze beeldhouwer heeft ook een gedenksteen gemaakt na het overlijden van Bernhard van Lintelo. ”Een prachtige voorstelling met Bernhard als ongelovige Thomas en Helena die haar hand op Bernhards hoofd houdt.” Afbeeldingen van de dertien staties zijn in het Helenahuis te zien.

Wordt vervolgd