Herinneringen aan het Joodse leven in de Gelderse Achterhoek

AALTEN - ‘Zolang ik aan jou denk, blijf jij voor mij bestaan’. Dat is het motto van de lezing met beelden die Henk Teeuwen op donderdag 12 mei geeft in de Bibliotheek Aalten. Hij deed onderzoek naar de Joodse gemeenschappen in de Gelderse Achterhoek en kan daar goed over vertellen.

De Joodse begraafplaats in Aalten is een mooi startpunt voor een gesprek met Henk Teeuwen. Bij de ingang van de begraafplaats staat het metaheerhuisje, een belangrijke plek. De overledene kwam aan de voorkant het huisje binnen, werd daar ritueel gewassen en kwam vervolgens via de achterkant de begraafplaats op. Een voorbeeld van de vele rituelen binnen de Joodse gemeenschap.

Op de goed onderhouden begraafplaats met keurig geharkte paden, geeft Henk Teeuwen een rondleiding. Hij wijst op de ‘gezichten’ van de grafstenen, die allemaal gericht (ofwel georiënteerd) staan naar het oosten. Dag in, dag uit wachten deze grafstenen op de zon. Ze verwachten het leven. “Dat is ook tekenend voor het jodendom”, vervolgt Henk Teeuwen. “De geschiedenis van het jodendom is getekend door veel leed, maar het is steeds eigenlijk heel erg gericht op het leven.” 

Op de vlucht voor vervolging, kwamen veel joden uit Polen, Duitsland, Oekraïne en Wit-Rusland in de Achterhoek terecht. Nederland was, tot de Duitse bezetting, een goede plek om te verblijven. En Aalten was een broedplaats van verzet. Heel veel joden konden hier onderduiken, beschermd door de gesloten, gereformeerde gemeenschap, en overleefden de Tweede Wereldoorlog. Dit is ook te zien aan de naoorlogse graven op de Joodse begraafplaats.

Bovenop een aantal graven liggen steentjes. Henk Teeuwen neemt ook een steentje van de grond en legt hem bij een van de graven neer. “Wanneer je bij een graf bent van een geliefde of iemand die je kent, mag je er een steentje op leggen. Hiermee zeg je ‘Ik ben hier bij jou en ik zal je gedenken. Zolang ik je gedenk, besta je voor mij’”, aldus Henk Teeuwen.

Op de graafplaats is ook een kleine heuvel. Henk Teeuwen legt uit: “Joden werden niet begraven bij de kerk maar moesten hun eigen begraafplaats hebben. Op hooggelegen stukken kochten ze daarom grond hiervoor.” Op de heuvel zijn nog een paar graven zichtbaar. De graven mogen niet geruimd worden. Officieel dateert de Joodse begraafsplaats uit 1820 maar waarschijnlijk liggen er al langer mensen begraven.

Onderzoek
Henk Teeuwen deed onderzoek naar de Joodse gemeenschappen in de Gelderse Achterhoek, wat resulteerde in het boekje ‘Joods erfgoed in de Gelderse Achterhoek, een routebeschrijving’. Dit boekje beschrijft in een notendop de geschiedenis van het Achterhoekse jodendom en toont per locatie de nog zichtbare sporen van het Joodse leven. “Een van de redenen waarom ik dit boekje heb geschreven is om door te geven hoe het ooit was in de Achterhoek, en hoe goed het eigenlijk ook is geweest”, vertelt Henk Teeuwen. Hij wil de Joden ook niet als slachtoffers portretteren maar de blik vrij maken naar het leven zoals dat gewoon was voor de oorlog daaraan een eind maakte.

Lezing
Met veel geduld, nauwkeurig onderzoek en een luisterend oor, kan Henk Teeuwen de verhalen over Joodse families goed documenteren. Op deze manier blijven ze bestaan. De lezing is op donderdag 12 mei van 19.30 tot 21.30 uur in de Bibliotheek Aalten. Een plekje reserveren voor deze lezing kan via de activiteitenkalender op www.achterhoeksepoort.nl of door te bellen naar 088-0062929.