Ds. Dijkhuis, één van de oprichters van AZSV, en het drama van Rademakersbroek

3 maart 2022, 09:42 Cultuur

AALTEN - Wat velen niet weten is hoe belangrijk de predikanten Dijkhuis en Kroneman zijn geweest in het verzet in de tweede wereldoorlog. Helaas is de oorlog in Europa weer actueel en zullen er ongetwijfeld weer veel onschuldige slachtoffers vallen. In de Tweede Wereldoorlog zijn er ook ontelbare onschuldige slachtoffers gevallen, zoals op het Rademakersbroek waar 46 mannen op 2 maart 1945 gefusilleerd zijn door de bezetters. Op dit moment is er een expositie in het Nationaal Onderduikmuseum in Aalten gaande met als titel: Geef de namen een gezicht. Lange tijd waren de 46 namen van de slachtoffers wel bekend, maar hun achtergrond niet. Het Nationaal Onderduikmuseum heeft onderzoek gedaan wat resulteerde in deze expositie die nog duurt tot 5 maart 2023.

Door Gerrit Nijman

Op zondag 1 februari 1948 werd in Elim de derde, dagvullende, jeugdleidersconferentie gehouden uitgaande van de Hervormde Jeugdraad, waarvoor ook veel belangstelling was van mensen uit diverse buurtgemeentes. Of Ds. Dijkhuis voorzitter was van deze conferentie is niet helemaal duidelijk, wel dat hij een groot aandeel had deze dag. In de Aaltensche Courant van 3 februari 1948 is te lezen: Na de pauze kwam aan de orde het belangrijke punt: ‘Sport op Zaterdagmiddag’. Na enige bespreking kwam men tot de conclusie, dat ieder er voor was, zodat pogingen zullen worden aangewend ook in Aalten en omgeving in deze richting te werken. In het jubileumboek Vijftig jaar Rood-Wit Hart van Aalten dat in 1998 uitkwam, staat dat de Hervormde Jeugdraad, met onder andere Ds. Dijkhuis en de heer v.d. Woerd ( destijds werkzaam op het gemeentehuis), een belangrijke rol speelt bij de oprichting van AZSV. De Hervormde predikanten Dijkhuis en Kroneman staan aan de basis van AZSV. De rol van Ds. Dijkhuis is altijd een beetje onderbelicht geweest, terwijl Ds. Kroneman meer in de schijnwerper stond. Dat ligt ook aan het feit dat Ds. Kroneman de eerste voorzitter was en ook nog lang nadat hij Aalten verlaten had de club AZSV bleef volgen.

Trouwgroep Bergentheim
Onder de slachtoffers van het Rademakersbroek waren ook twaalf mannen van de Trouwgroep uit de omgeving van Bergentheim. Zij zorgden voor de verspreiding van de illegale Trouw in deze omgeving. Dat Ds. Dijkhuis niet het dertiende slachtoffer was mag een wonder heten. Ds. Dijkhuis was voor de oorlog kandidaat in Winterswijk voor hij in 1936 in Bergentheim benoemd werd als predikant. Op 11 januari 1945 overviel de SD de pastorie van Ds. Dijkhuis. Het doel was hem te arresteren omdat hij op de preekstoel zijn mening durfde te geven en dingen zei die de Duitsers niet bevielen. Ds. Dijkhuis had na een seintje dat de Duitsers hem kwamen halen zijn huis verlaten. Wel moest hij gevoelige informatie over het verzet achter laten. De SD verlaat zonder resultaat de pastorie en ziet ook de documenten niet liggen. ’s Avonds gaan verzetsstrijders Albert Bols en Harm Schuurman, die alle twee ook op het Rademakersbroek gefusilleerd zijn, stiekem naar de pastorie om de belastende documenten weg te halen. Dat ziet een beruchte plaatselijke verrader en hij waarschuwt het Kontroll-Kommando van Kamp Erica bij Ommen die razendsnel naar Bergentheim vertrekken om Bols en Schuurman op te pakken.

Drama op de Bark
Bols en Schuurman zien deze mannen aankomen en vluchten te voet uit de pastorie van Ds. Dijkhuis het donkere Bergentheim in en daarbij hun fietsen achterlatend. Dat was een pijnlijke vergissing want Bols en Schuurman hadden hun huisadres op de fietsen staan. Diezelfde avond worden ze nog opgepakt en overgebracht naar Kamp Erica en worden ze verschrikkelijk mishandeld wat tot gevolg heeft dat de Duitsers achter de namen komen van de overige leden van de Trouwgroep. Ook die worden opgepakt en naar kamp Erica in Ommen gebracht. Vervolgens wordt de hele groep op 18 januari overgebracht naar het Huis van Bewaring in Almelo. Opnieuw worden ze overgeplaatst en vertrekken ze op 26 februari naar de Kruisberg in Doetinchem. Als op 26 februari zich het drama afspeelt op de Bark, waar vier Duitse soldaten worden gedood, nemen de Duitsers represailles en fusilleren ze op het Rademakersbroek de 46 mannen die gevangen zaten in De Kruisberg in Doetinchem. Ook de twaalf mannen uit Bergentheim waren slachtoffer.

Kamp Rees
In hetzelfde jaar 1945 heeft de Hervormde Gemeente Aalten een beroep uitgebracht op Ds. Dijkhuis die dat beroep vervolgens aannam. Zo werd hij predikant in een gemeente waar in de buurt zijn kameraden zijn gevallen. Hij kon voorlopig nog geen intrede doen omdat hij leed aan uitputtingsverschijnselen als reactie van de voor hem zo bewogen bezettingsjaren. Hem werd op medisch advies langdurige rust voorgeschreven. Ook de rol van Ds. Kroneman, de eerste voorzitter van AZSV, mag niet onbenoemd blijven als het om de Tweede Wereldoorlog gaat. Over de grens bij Gendringen hadden de Duitsers een werkkamp opgericht dat onder militair bestuur stond. Hier verbleven tweeduizend krijgsgevangenen en drieduizend Nederlandse dwangarbeiders. Het was een mensonterend kamp. Het was midden winter en men sliep in een tochtige dakpannenfabriek op een dun laagje stro, zonder verwarming, sanitaire en medische voorzieningen. Gemiddeld stierven er zeven mannen per dag door ontbering en mishandelingen. Enkelen, waaronder Ds. Kroneman, komen er achter wat zich in het kamp afspeelt en schrikken bij het zien van al het leed. Ze willen daarom het kamp zo snel mogelijk ontruimen. Samen met onder ander de Aaltense arts der Weduwen tonen ze de nodige brutaliteit en vasthoudendheid tegenover de Duitsers. Joop der Weduwen is op 23 januari 1945 naar Den Haag geweest om zijn beklag te doen bij de Duitse autoriteiten over Kamp Rees.

Illegale ontvluchtingen
Op de terugweg naar Aalten wordt hij volgens een lezing van de Duitsers door een geallieerd vliegtuig beschoten en komt te overlijden. Tot op heden wordt nog steeds betwijfeld of dat de waarheid is. De gedemotiveerde Duitsers, die wel door hadden dat ze de oorlog gingen verliezen, gaven toestemming om 450 slachtoffers legaal af te voeren naar noodhospitalen, waaronder Harreveld en Avondvrede aan de Hogestraat. Er volgden ook illegale ontvluchtingen waarbij Ds. Kroneman een groot aandeel had. Een kroniekschrijver schrijft dat op een gegeven moment dat Ds. Kroneman met 250 man gelijk komt aanzetten. De laatste heldendaad van Ds. Kroneman is dat hij een dag voor de bevrijding van het kamp, met een slachtoffer voor op een transportfiets de grens oversteekt, terwijl hem de kogels om de oren fluiten. De kroniekschrijver eindigt met de woorden: ‘Dat was Ds. Kroneman uit Aalten’.

Blik vooruit
Bij de oprichting van AZSV werden de verrichtingen in de Tweede Wereldoorlog van deze mannen niet genoemd. Iedereen wilde de oorlog zo gauw mogelijk vergeten en mensen hadden allemaal de blik vooruit. Na de oorlog bleven heel wat onderduikers vanwege de liefde in Aalten wonen en meldden zich aan bij AZSV als speler en/of bestuurslid. Rinus Okken, onderduiker uit Utrecht, werd bijvoorbeeld de eerste trainer van AZSV. De waanzin van een oorlog is vandaag op amper 1400 kilometer afstand een feit. De gevolgen van een oorlog zijn in het Nationaal Onderduik Museum op de markt te zien.