Kunnen verstedelijking en vergroening in de toekomst samengaan?

WAGENINGEN/ REGIO - Correspondente Eva Schipper studeert Communicatie en Life Sciences aan de Wageningen Universiteit. In het kader van haar studie moest zij samen met drie medestudenten een populair-wetenschappelijk artikel schrijven na een interview met een wetenschapper. De tekst van het interessante artikel is hieronder te lezen.

Door Josephien de Pont, Judith Bootsma, Floor Schinkel en Eva Schipper

De natuur is goed voor de psyche van de mens. Mensen kunnen zich veel gelukkiger voelen door de natuur. Ook vindt men er rust. Door de verstedelijking verdwijnt er steeds meer natuur in de stad. Dit heeft grote gevolgen voor mens, milieu en klimaat. Daarom doen wetenschappers onderzoek naar mogelijke oplossingen. Eén van deze oplossingen is de zogeheten nature based solutions (NBS). Een voorbeeld hiervan is een dak begroeid met mos. Voordat deze oplossingen in onze maatschappij toegepast zijn moet er nog veel gebeuren. Allereerst bij de burgers zelf, maar ook bij beleidsmakers. Er is echter een keerzijde. In Nederland is er een enorm woningtekort. Om de vraag naar woningen bij te benen moeten er op korte termijn een miljoen woningen worden gebouwd. Het combineren van woningbouw en meer stedelijk groen is een lastig dilemma en daarom is het van belang om het probleem aan het licht te brengen.
Sander van der Jagt is een van de Wageningse wetenschappers die zich bezighouden met verstedelijking en NBS. Hij vindt het belangrijk dat er meer natuur in de stad komt en denkt daarbij aan de rol van planning en beleid. Van der Jagt gelooft niet in één oplossing, maar in een bundeling van verschillende acties. Eén van de uitkomsten zou NBS kunnen zijn. Recentelijk heeft hij daar een artikel over geschreven. Van der Jagt vertelt graag meer over zijn visie en hoe de samenleving in beweging kan komen.

Nature Based Solutions
Tegenwoordig kampt men met klimaatverandering en verstedelijking. Het is daarom belangrijk om efficiënt en duurzaam om te gaan met het land. NBS kunnen daarbij helpen. De definities van NBS zijn breed en kunnen op verschillende manieren geïnterpreteerd worden. NBS focussen zich onder andere op de bescherming van biodiversiteit, stadsplanning en het omgaan met klimaatveranderingen. Volgens Van der Jagt is één kenmerk het belangrijkst: de NBS moeten multifunctioneel zijn. Ze moeten een uitkomst bieden op ecologisch, economisch en sociaal gebied.
Er zijn in het verleden al verschillende concepten gebruikt om te verwijzen naar het belang van groen in en rond de stad, zoals Green Infrastructure (GI) en Ecosystem-Based Adaptation (EBA). In het artikel worden GI en EBA vergeleken met NBS, waaruit blijkt dat ze fundamenteel duidelijke parallellen hebben. Echter, de benaderingen verschillen met betrekking tot wat gezien wordt als ‘natuurlijk’. NBS bevatten namelijk veel meer verschillende benaderingen en werken als een soort overkoepelend concept voor verschillende soorten Nature-Based interventies.
Een uitdaging die bij NBS komt kijken, is wanneer is iets ‘natuurlijk’, en wat zijn de randvoorwaarden? De randwaarden zijn moeilijk te benoemen, de definities hiervan zijn erg breed. Het omvat levende en (door de natuur geïnspireerde) kunstmatige oplossingen, maar ook de combinatie van de twee. Doordat het zo breed is kunnen de NBS voor verschillende partijen uitkomsten bieden.

Hoe kunnen NBS worden ingezet?                                                                                                 
Ondanks de brede benadering van NBS worden ze specifiek ontwikkeld voor een bepaalde stad of wijk met elk zijn eigen uitdagingen. Samen met betrokkenen, zoals de omwonenden, worden deze plannen gemaakt. Een bekend voorbeeld van een NBS is een groen dak. Een groen dak heeft ecologische waarde, omdat insecten en ongewervelden hier kunnen groeien en leven, waar vogels vervolgens weer van kunnen profiteren. In economisch opzicht is het ook een slimme keuze: “Een groen dak vergroot in principe de waarde van zo’n pand”. Verder kan het een sociale impact maken. Als een groot gebouw een groen dak heeft, kan dit bijvoorbeeld worden gebruikt als ontmoetingsplek. Zo kan één idee een oplossing bieden voor meerdere problemen.
NBS bestaan niet alleen uit groene daken of wandbegroeiing. Zo is er in Utrecht een initiatief opgezet, genaamd Food for Good. Dit is een voedseltuin waarin iedereen welkom is, maar die zich met name richt op kwetsbare groepen, zoals ex-verslaafden en werklozen. Zij kunnen in de tuin gesprekken voeren met mensen, trainingen volgen en begeleiding krijgen. “Zo kunnen mensen die in een re-integratietraject zitten, worden ondersteund.” Door deze mensen vaardigheden aan te leren, zoals het beheren van de tuin of het organiseren van evenementen, kunnen zij makkelijker terugkeren naar de arbeidsmarkt. Op deze manier biedt de tuin economische voordelen.
Daarbij is deze tuin een ecologische verbetering voor de stad, aangezien de bodemkwaliteit van het stuk grond enorm is verbeterd. Het terrein lag eerst vol met rommel, stenen en zware klei. Nu ligt er een mooie, groene tuin die biodiversiteit en gezond voedsel levert aan de wijk. De tuin is, net zoals de groene daken, multifunctioneel inzetbaar voor de stad. NBS kan dus een oplossing bieden voor meerdere problemen tegelijk, waardoor het een antwoord biedt op de uitdagingen van deze tijd.

Beleid                                                                                                                                                                 
Van der Jagt vertelt dat er in Nederland op nationaal niveau geen duidelijk omkaderde visie is op de rol van natuur in steden. In Duitsland is dit anders. Daar hebben ze op nationaal niveau beleid gericht op het verbeteren van het groen in de stad, waardoor de visies van de grote en kleine partijen meer op een lijn komen. Dat kan de aanpak van een landelijk probleem makkelijker maken. Een nationale visievorming zou ook in Nederland kunnen bijdragen aan het vergroenen van de stad.
Daarentegen kan het niet alleen daarbij blijven. “Er is een plaatsgebonden aanpak nodig voor NBS en besluitvorming op lokaal niveau is van belang om tot een aanpak te komen.” Op basis hiervan is een visie op nationaal niveau wellicht niet noodzakelijk. Volgens Van der Jagt is een mogelijk gevolg hiervan echter dat er zo verschillen ontstaan tussen het stedelijk groen beleid in steden. “Een nationale visievorming over groen in de stad zou dan ook (kleinere) steden ertoe aan kunnen zetten om hier meer aandacht aan te besteden.” Concluderend zou een nationale visie en strategie in Nederland bij kunnen dragen aan een beter beleid voor stedelijk groen. Daarbij geldt dat het voor de Nature Based Solutions door de plaatsgebondenheid van belang is dat er ook besluitvorming op lokaal niveau plaatsvindt.
Het is duidelijk dat er niet maar één route is om tot een goed stedelijk groen beleid te kunnen komen. Er zijn veel verschillende mogelijke acties en meestal is een combinatie van acties het beste. Het grootste probleem is vaak een gebrekkige samenwerking, zo vertelt van der Jagt: “Wil je natuur geïntegreerd krijgen in de stedelijke ontwikkeling, dan moeten de partijen die de stedelijke ontwikkeling beïnvloeden samenwerken. Wat je vaak ziet is dat iedereen heel erg in een eigen wereld zit.”

Toekomst
Er moet dus nog heel wat gebeuren, aangezien de klimaatcrisis en het woningtekort nog lang niet zijn opgelost. Echter hoopt Van der Jagt dat NBS een bijdrage kunnen leveren aan het oplossen van deze problemen. Woningtekort en het groener maken van steden vormen wel een lastig dilemma. “Als duurzaamheidsonderzoeker ben ik natuurlijk een voorstander van verdichting, anderzijds zie ik wel de uitdaging voor de vergroening, en het is natuurlijk best wel een risico dat verdichting ten koste gaat van vergroening”, aldus Van der Jagt
Volgens Van der Jagt is de oplossing hiervan het vergroenen van bebouwde structuren, zoals groene daken en wanden en parken op hoger niveau. Het probleem is dat deze oplossingen duur en daardoor minder toegankelijk zijn. Het gevaar zou zijn dat natuur alleen voor de elite gecreëerd wordt, aangezien zij hier het geld voor hebben. Dit zou opgelost kunnen worden door bijvoorbeeld randwaarden te stellen dat elk individu een natuurgebied zoals een park binnen een bepaalde afstand moet hebben, zodat de toegankelijkheid voor iedereen gelijk is.
Ook is het volgens Van der Jagt belangrijk dat er wordt samengewerkt met de vastgoedsector, de bouwsector en de gemeente zodat wanneer er nieuwe wijken worden gebouwd, er al groen aanwezig is. Dit gebeurt soms al, maar moet op veel grotere schaal plaatsvinden. Volgens Van der Jagt is er veel winst te behalen door de partijen te mobiliseren die zelf ook baat hebben bij meer groen. Zo zou het voor restauranthouders aantrekkelijk kunnen zijn om het terras te vergroenen, omdat dit een aangename ambiance creëert. Ook zou het voor de consument aantrekkelijk moeten zijn om een huis te vergroenen.
Het vergroenen gaat hand in hand met de klimaatdoelen. “Het zou interessant zijn als men de klimaatdoelen koppelt aan NBS. Ik hoop dat mensen het zelf ook steeds belangrijker gaan vinden.” Door de uitdagingen die verstedelijking en klimaatverandering met zich meebrengen samen met de maatschappij en de overheid aan te pakken, kunnen de steden in Nederland een stuk groener worden.