Gezonde bodem: een van de grootste uitdagingen van deze tijd test

WAGENINGEN/ REGIO - Correspondente Eva Schipper studeert Communicatie en Life Sciences aan de Wageningen Universiteit. In het kader van haar studie moest zij samen met drie medestudenten een populair-wetenschappelijk artikel schrijven na een interview met een wetenschapper. De tekst van het interessante artikel is hieronder geplaatst.

Door Josephien de Pont, Judith Bootsma, Floor Schinkel en Eva Schipper

Iedereen is bekend met de problemen omtrent klimaatverandering. Minder bekend is de problematiek rondom de bodem. Bodemverslechtering is namelijk minstens zo rampzalig als klimaatverandering. De bodem verslechtert op de hele aarde. Dit noemt men landdegradatie. Onderzoekers schatten dat op dit moment zo’n 75 procent van de bodems gedegradeerd is. Dit heeft grote gevolgen voor de voedselvoorziening. Ook sterven bijvoorbeeld planten- en diersoorten uit, omdat het leven in de gedegradeerde bodem niet meer mogelijk is.

Op dit moment wordt er veel onderzoek gedaan naar de mogelijke oplossingen voor deze landdegradatie. Een van deze onderzoekers is Saskia Keesstra. Zij is een aardwetenschapper aan de Wageningen University en Research en houdt zich bezig met bodems en het behalen van de zogeheten duurzame ontwikkelingsdoelen. Keesstra heeft recent een aantal wetenschappelijke artikelen geschreven over hoe men de duurzame ontwikkelingsdoelen kan behalen. Voorbeelden van deze doelen zijn verantwoorde consumptie en duurzame productie, leven op het land en leven in de zee. Om deze doelen te behalen moeten er behoorlijke transities gedaan worden in de manier waarop er met de bodem wordt omgegaan. Keesstra vertelt graag meer over het probleem en vooral ook over mogelijke oplossingen.

Essentie van een gezonde bodem
Zonder een bodem kan er niks groeien, wat resulteert in voedselgebrek. Een voorbeeld is dat er dan geen groenten verbouwd of geen koeien gehouden kunnen worden (want er is geen eten voor de koe). Het voedsel dat men verkrijgt uit de bodem is essentieel voor het voortbestaan van de mens, zo vertelt Keesstra: “85% van het voedsel wat wij tot ons nemen komt van een bodem.” Deze 85% bevat alles wat in de grond groeit en het vee dat erop loopt. Het resterende percentage van het voedsel komt uit de zee. Hieruit kan geconcludeerd worden dat een gezonde bodem heel belangrijk is.

Ook speelt de bodem een cruciale rol in het bepalen van de in totaal zeventien duurzame ontwikkelingsdoelen. Deze doelen zijn opgesteld als een richtlijn voor alle overheden die zijn aangesloten bij de Verenigde Naties, om de wereld te verbeteren voor 2030. De meeste doelen die zijn opgesteld hebben geen directe link met bodem, desondanks heeft de bodem in onze samenleving en bij de doelen een centrale functie. Bodems dragen namelijk bij aan verschillende ecosystemen en de diensten die ecosystemen vervullen dragen weer bij aan bijna alle doelen die gerelateerd zijn aan land. Keesstra vertelt: “Door overproductie verslechtert de bodem en dit is vrij dramatisch.” Een jaarlijks terugkerende dag om aandacht te vragen voor ons verbruik van de natuur is Earth Overshoot Day. Dit is de dag waarop de mensheid de ecologische bronnen en diensten van de aarde voor dat jaar heeft opgebruikt. Vanaf de daaropvolgende dag staan wij als mensen bij de aarde kort gezegd in het rood. In 2020 vond Earth Overshoot Day plaats op 22 augustus, dit betekent dat wij als mensen langer dan 4 maanden in de min stonden bij de aarde. Nog verontrustender is dat de Country Overshoot Day van Nederland in 2021 is geweest op Koningsdag, dinsdag 27 april. Dat is dus 249 dagen te vroeg.

Een gezonde bodem
Om te begrijpen wat de verslechtering van de bodem betekent, is het belangrijk om te weten wat een gezonde bodem inhoudt: “Een bodem is gezond als hij zijn optimale functies voor het ecosysteem kan vervullen, die hij op een bepaalde plek zou kunnen hebben”, aldus Keesstra. De laatste jaren wordt er veel onderzoek gedaan naar wat bodemgezondheid dan precies is. Volgens Keesstra is het een lastige kwestie, maar kan er grofweg gezegd worden dat hoe meer organische stoffen er zijn hoe gezonder de bodem is. Hierdoor worden de waterhuishouding en de kringlopen van verschillende stoffen beter. Organische stoffen zijn afkomstig van resten van dode dieren en planten, ook wel humus genoemd. Aan de kleur van de bodem kan men zien hoe gezond hij is: “Hoe donkerder de grond, hoe meer organische stoffen erin zitten." Als voorbeeld kan men denken aan potgrond. Potgrond is namelijk heel donker van kleur en bevat dus veel organische stoffen.

Zoals eerder geschreven, is een gezonde bodem van enorm belang, niet alleen voor het behoud van natuur maar ook voor de mens. Volgens Keesstra is de bodem in Nederland al verslechterd door grootschalige voedselproductie en bemesting. Als gevolg hiervan is de biodiversiteit in de bodem lager geworden, dit zorgt voor een nog slechtere bodemkwaliteit. Het is mogelijk om de bodem te restaureren, maar dit is een prijzig en langdurig proces. Het is dus veel beter om ervoor te zorgen dat het niet zo ver komt. Daar zijn verschillende oplossingen voor.

Mogelijke oplossingen
Zo zouden boeren subsidies kunnen krijgen om een omschakeling te maken naar kringlooplandbouw. Dit is een vorm van landbouw, waarbij alle stofstromen in het gebied op een bepaalde manier een functie krijgen, waardoor de kringloop van deze stoffen als het ware gesloten is. Dat betekent dat ook afvalstromen later op een andere plek in het systeem weer worden ingezet. Daarnaast is een taak weggelegd voor de burgers. Zo is het beter om biologische producten te kopen, en geen of minder vlees te consumeren. “Uiteindelijk ligt in de supermarkt, dat wat mensen willen kopen”, aldus Keesstra. “Dus als consument kan je best een impact hebben op wat er in de supermarkt ligt, en vervolgens daarmee ook impact maken op hoe die producten geproduceerd worden.” Oftewel, als de vraag naar biologische producten stijgt, zullen boeren zich daaraan aanpassen. Ook is het beter als men de tuin niet volledig betegelt, omdat het bodemleven dan enorm beperkt wordt. In plaats daarvan is het belangrijk om de diversiteit in flora en fauna in de tuin te vergroten, om zo bij te dragen aan een vruchtbaardere grond. Men zou bijvoorbeeld een bloemenmix in de tuin kunnen zaaien. Dit is goed voor de bodem en ziet er ook nog eens mooi uit. Om ervoor te zorgen dat burgers deze initiatieven overnemen, is de eerste stap het bewustzijn over landdegradatie onder de bevolking te vergroten. Men moet zich realiseren dat landdegradatie een even groot probleem is als klimaatverandering. Hierdoor wordt het draagvlak om de maatschappij te veranderen een stuk groter.

Alle genoemde oplossingen voor een verbetering van de bodem passen in het algehele plan om de duurzame ontwikkelingsdoelen te behalen. Deze duurzame ontwikkelingsdoelen sorteren voor op een wereld die transformeert naar een circulaire bio-economie. Bio-economie wil zeggen dat economische groei samengaat met een beperking van de ecologische voetafdruk en van minder afval. Het woord circulair betekent dat fossiele brandstoffen vervangen worden door biobased stoffen en alternatieve energiebronnen zoals water- en windenergie. Deze transitie sluit aan bij de klimaatdoelen die zijn vastgesteld voor het jaar 2030. Voor die tijd moet er nog veel veranderen. En dat begint bij bewustwording. “Het gaat om een mindshift in de maatschappij”, aldus Keesstra. Uiteindelijk zullen de transities in het voordeel van de mens en de aarde zijn. “Het is veel goedkoper om een goed functionerend systeem te behouden dan dat je een gedegradeerd systeem weer goed wil maken.”

Met de huidige kennis zou het mogelijk moeten zijn om ons land weer te restaureren. Hier is echter wel veel inzet voor nodig. Op dit moment is het niet de vraag of de bodem is gedegradeerd, maar wanneer de bodem niet meer gebruikt kan worden. Er zijn simpele oplossingen die iedereen kan gebruiken om de aarde een stukje te helpen. Dus denk de volgende keer in de winkel eens aan de bodem en koop bijvoorbeeld biologische of vegetarische producten. Of plant deze zomer een leuke vrolijke bloemenmix in de tuin. Samen kunnen we de bodem verbeteren en ieder steentje draagt bij aan een gezondere bodem.