Atlas van historische verdedigingswerken
WINTERSWIJK - Waar mensen wonen, wordt verdedigd: tegen vijandige groepen, steden of staten. Van oudsher gebeurde dit met verdedigingswerken, die bedoeld zijn om de aanvallende partij af te wenden of af te schrikken. Ook in Overijssel en Gelderland is een heel aantal verdedigingswerken te vinden; schansen, kazematten, redoutes, maar ook stadspoorten, bastions en bolwerken. Hoewel elk van deze werken als functie had om te verdedigen, is de bestuurlijke, geografische en krijgskundige context rondom de bouw van elk werk niet altijd hetzelfde. De huidige toestand van de verdedigingswerken varieert van ruïneus tot nog in gebruik. Op enkele plekken hebben de werken een nieuwe functie gekregen, zoals bijvoorbeeld in Zutphen, waar huizen tegen de oude stadsmuur gebouwd zijn en torens bewoond worden.
Behalve torens in grote steden waren er ook kastelen en landweren te vinden in de buurt van kleinere steden. Een aantal hiervan, zoals het kasteel Lichtenvoorde, is alleen nog terug te vinden door sporen in het landschap. In Lichtenvoorde is het voormalige kasteelterrein nog herkenbaar, en zijn sporen gevonden van de voormalige vestinggracht. In de buurt van Winterswijk is een restant van de Sickings Landweer bij Kotten gevonden en gereconstrueerd.
Andere verdedigingswerken zijn nog wel intact, zoals een bastion en een ravelijn uit Groenlo, en een linie rondom de stad. Aangezien deze zogeheten circumvallatielinie rondom Groenlo in nog onbebouwd gebied ligt, is daar nog veel van te vinden. De linie is zelfs een rijksmonument geworden. Ook in Groenlo is echter een groot deel van de verdedigingswerken verdwenen. De stadsmuur met bastions die in de zestiende eeuw Groenlo tot een van de sterkst verdedigde steden in het oosten maakte is door de jaren heen uiteindelijk grotendeels verwijderd. Sporen van verdedigingswerken zijn in de stad, en vele andere steden, nog te vinden. Soms hebben gemeenten besloten de verdedigingswerken te onderhouden, andere keren is dit gebeurd doordat ze andere functie kregen. Dit is bijvoorbeeld het geval bij een deel van het bastion Welgemoed in Bredevoort, waarop een windmolen is gebouwd.
In de Atlas van Historische Verdedigingswerken in Nederland staat in 472 pagina's dit soort werken in Gelderland en Overijssel in detail beschreven. Sommige van deze werken zijn verdwenen in het landschap, terwijl andere nog goed onderhouden worden door de gemeentes. Naast een overkoepelende geschiedenis van verdedigingswerken is er specifieke informatie over de verdediging van steden en de historie van andere werken in te vinden. Het boek is te bestellen op www.matrijs.com. Tot eind december 2019 is het daar verkrijgbaar met 10 euro korting, voor 39,95 euro.