Kleine tentoonstelling over Bredevoort in Grachthuys
Binnen lezen, buiten kijken
Door Bernhard Harfsterkamp
BREDEVOORT – Wie alvast kennis wil maken met enkele onderwerpen uit het boek Bezield Erfgoed van Jos Wessels, kan terecht bij een mini-tentoonstelling in 't Grachthuys. Hoewel het boek al af is, kan er pas op 14 september in gelezen worden, want dan wordt op de open monumentendag op een andere plek in Bredevoort het boek gepresenteerd. 't Grachthuys is een passende locatie voor de tentoonstelling. Niet omdat het een oud monumentaal pand is, maar omdat het aan een van de twee grachten ligt, die herinneren aan het verleden van het vestingstadje.
Knopen van parelmoer
De tentoonstelling bestaat uit een combinatie van informatiepanelen en vitrines, waarin voorwerpen zijn tentoongesteld die bijvoorbeeld met de Sint Joriskerk of de oude knopenfabriek hebben te maken. Zo staat er een trommeltje met knopen, waarover Jos Wessels sprak bij de opening van de tentoonstelling in het Nationaal Onderduikmuseum in Aalten. "Een jongeman uit Bredevoort was verliefd op een meisje", vertelde Wessels. "Hij werkte in de knopenfabriek en bracht elke week de mooiste knopen voor haar mee. Zij was niet zo geïnteresseerd in hem en trouwde met een ander. Maar het koektrommeltje met knopen is altijd gebleven." Het kan nu bekeken worden door iedereen die er belangstelling voor heeft. Ook zijn er in dezelfde vitrine diverse knopen van parelmoer te zien, gemaakt van de schelpen van Aziatische oestersoorten. Voorwerpen van parelmoer werden vooral in Japan gemaakt. Maar na de Tweede Wereldoorlog zakte de productie even in en ging de knopenfabriek in Bredevoort tijdelijk aan de slag met parelmoer.
Heilige boontjes
De kleine tentoonstelling nodigt ook uit om even in Bredevoort rond te kijken. De knopenfabriek, die daarvoor textielfabriek was en de laatste decennia een garagebedrijf, is nog steeds te zien, evenals de Sint Joriskerk. Die kerk is een aantal keren door onheil getroffen. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog brandde de kerk af en werd opnieuw opgebouwd. Tijdens de ontploffing van de Kruittoren in 1846 werd de kerk opnieuw zwaar beschadigd. In de kerk zijn in de 17de en de 18de eeuw prominente bewoners van Bredevoort begraven. Hun grafstenen zijn nog aanwezig. Bij de restauratie hiervan in 2006 werden allerlei vondsten in en onder de vloer van de kerk gedaan, waaronder muntjes uit allerlei jaren. Blijkbaar viel er bij het collecteren nog al eens iets naast het collectemandje. Het is te zien in een vitrine. Bijzonder was de vondst van drie 'heilige boontjes'. Het zijn zaden van de sandelhoutboom die de eigenschap hebben dat ze altijd hetzelfde gewicht hebben. Drie zaden wegen precies één gram. Daarom werden ze gebruikt door goudsmeden. Het informatiepaneel suggereert dat een goudsmid die zaden heeft verloren in de kieren van de kerkvloer.
Twee poorten
Binnen lezen, daarbij de voorwerpen in en bij de vitrines bekijken en daarna even door Bredevoort fietsen of wandelen: het maakt de geschiedenis levend. Zo is er ook een oude houten paal te zien. 'Een verweerd stuk hout' zal menigeen denken, maar het is wel hout met een lang verleden, een paal. Bredevoort is ontstaan bij een doorwaadbare plaats, ook wel voorde genoemd, in het natte, moerassige gebied dat hier in de Middeleeuwen lag. Daar werd een kasteel gebouwd in de 12de eeuw. Op de voorburcht ontstond het stadje, dat zich tot bestuurlijk centrum van de Zuidoost-Achterhoek ontwikkelde. Weldra waren er twee stadspoorten, de Misterpoort en de Aalterpoort. De houten paal werd gebruikt bij de versteviging van de walkant van de Misterpoort. Bij werkzaamheden in de Landstraat in de jaren '70 kwam de paal te voorschijn.
Borgmannen
Bredevoort werd door Prins Maurits na 1615 opnieuw versterkt. Hoge wallen, bolwerken en grachten omringden het stadje. Oude kaarten getuigen daarvan. Zes bolwerken waren er met de namen Vreesniet, Treurniet, Onversaegt, Welgemoed, Stoltenberg en Ossenkop. De contouren van Vreesniet en Treurniet zijn weer zichtbaar gemaakt in het Vestingpark, zoals de tuin bij Sint Bernardus tegenwoordig wordt genoemd. Tegenover het voormalige verzorgingshuis, waarin inmiddels horeca is gevestigd en waarin weldra ook overnacht kan worden, ligt de oude school op 't Zand. Hierin bevindt zich nu stadsbrouwerij Borghman. Ook bier hoort bij de historie van Bredevoort. Toen er nog veel soldaten waren gehuisvest werd er veel bier gedronken, maar eveneens door de gewone bevolking. Bier was gezonder dan drinkwater, dat tot in de negentiende eeuw van slechte kwaliteit was. De naam van de brouwerij herinnert aan de borgmannen. Bredevoort is onderdeel geweest van het hertogdom Gelre. De hertog gaf de Heerlijkheid Bredevoort in 'leen' aan bijvoorbeeld de heren van Gemen. Die betaalden daarvoor, maar hadden hulp nodig om het stadje te beschermen. Daarvoor hadden ze borgmannen, edellieden die voor hun diensten borglenen ontvingen, waaruit ze weer inkomsten konden halen. Borgmannen waarborgden zo de veiligheid van Bredevoort.
De tentoonstelling is in het Grachthuys tot en met 25 september te zien.
