Kerkrazzia in volle Oosterkerk herdacht
Verhalen van en over betrokkenen
Door Bernhard Harfsterkamp
AALTEN - Het was woensdag 30 januari 75 jaar geleden dat de kerkrazzia in Aalten heeft plaats gevonden. De Duitse bezetter voerde 48 jonge mannen weg, die op zondagmorgen een kerkdienst bijwoonden in de Westerkerk en de Christelijk Gereformeerde kerk. Zij werden te werk gesteld in Duitsland. Deze ingrijpende gebeurtenis werd herdacht in een bijeenkomst in de Oosterkerk georganiseerd door het Nationaal Onderduikmuseum in Aalten. Hierbij waren ook vele nabestaanden aanwezig van de weggevoerde mannen.
'Het begon als een echte zondag met mooi weer'
Hans de Graaf stond uitgebreid stil bij de kerkrazzia. Hij vertelde dat de 30ste januari in 1944 begon als een echte zondag met mooi weer. Het was een dag waarop Johan Vaags er graag op uit ging. "Ik ga naar de kerk", zei hij. "Zou je dat nou wel doen", vroeg zijn moeder. Ja, dat wilde hij. Het ging hem niet om de kerkdienst, maar meer om de andere jongens en meisjes die hij er kon ontmoeten, "De SS omsingelde de kerk. Wij weten hoe het afliep", zei de Graaf. Zo werden er veel meer verhalen verteld over de mannen die werden weggevoerd en er later zelf ook over hebben verteld of geschreven. Het algemene verhaal over deze kerkrazzia was wel bekend, maar de verhalenvangers van het Nationaal Onderduikmuseum, die bezig zijn om alle herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog op te tekenen, hebben nog veel meer indringende verhalen over de kerkrazzia weten te achterhalen.
Ook onderduikers werden weggevoerd
Van de 48 weggevoerde mannen keerden er vijf niet terug. Vier overleefden de ontberingen in de kampen waarin ze terecht kwamen niet. Eén persoon stierf bij een een bombardement in kamp Soesterberg. De overlevenden zouden hun hele leven aan de gebeurtenis blijven denken, zoals Geert Nobel, die een van de vele onderduikers was die in Aalten onderdak vonden. Nobel speelde orgel tijdens de kerkdienst toen de Duitse bezetter opdook. Zijn zoon Erik vertelde dat zijn vader zijn hele leven de gebeurtenis en de gevolgen ervan heeft meegedragen. Thuis vertelde hij er niets over. "Tot 1972 heeft hij ogenschijnlijk normaal gefunctioneerd. Het deksel ging er af toen de regering de drie van Breda wilde vrijlaten." Voor Erik die toen twaalf was was het allemaal onbegrijpelijk. Het kampsyndroom waar zijn vader nu overduidelijk aan leed drukte jarenlang een stempel op het gezinsleven.
'De oorlog is nooit opgehouden'
Geert Nobel kreeg wel hulp, maar pas in 1985 kwam er echt verandering. Tijdens het bevrijdingfeest in Apeldoorn ontmoette hij Canadezen, die mede Nederland hadden bevrijd. "Mijn vader voelde zich weer vrij. Hij ging naar Duitsland en vertelde zijn verhaal op middelbare scholen. Je moet leren van de geschiedenis, want anders maak je het nog een keer mee." Het verhaal van Geert Nobel is opgetekend in Neuengamme, een van de kampen waar hij heeft verbleven. Zijn zoon heeft daar het dossier opgevraagd, maar het toch niet gelezen. "Zolang mijn vader leefde was de Tweede Wereldoorlog nooit ver weg. Ik heb met mijn kinderen Neuengamme bezocht en 4 mei zal ik nooit overslaan. In 2010 is mijn vader overleden. De kerkrazzia heeft grote gevolgen gehad. De oorlog werd na 40 jaar minder, maar is nooit opgehouden."
Vrede vraagt om onderhoud
Hans de Graaf liet in zijn toespraak ook Jan Tolkamp aan het woord. "In het kamp waren mensen die alles vervloekten of gingen bidden. Ik droomde van engelen." Hij vond houvast in het geloof van zijn jeugd. Tolkamp overleefde diverse hellen en vroeg zich daarna wel af waar God was voor hen die niet zijn teruggekeerd. In het najaar zullen in een tentoonstelling in het Nationaal Onderduikmuseum nog veel meer herinneringen gehoord en gezien worden. De verhalenvangers van het museum hebben vele persoonlijke verhalen verzameld die zullen helpen bij het herdenken van de kerkrazzia. Aan het slot van zijn toespraak wees de Graaf op het gedenkraam in de Oosterkerk, dat na de oorlog door voormalige onderduikers aan Aalten is geschonken. "Boven in het raam zijn twee vredesduiven te zien. Vrede komt niet vanzelf uit de lucht vallen. Vrede en vrijheid staan weer onder spanning. Vrede vraagt om onderhoud en om moed om er voor op te komen."
