FOTO’S: Inspirerend hergebruik kerken

AALTEN - Het kerkbezoek loopt terug en kerken moeten sluiten. Maar wat doen we met die beeldbepalende gebouwen in onze dorpen, waar ook niet-kerkleden aan gehecht zijn? De gemeenten Aalten, Oost Gelre en Winterswijk hebben een gezamenlijke kerkvisie ontwikkeld. Op 12 april gaan we de praktijk verkennen. En ik mag mee!

Door Jos Wessels

Samen met Romke en Henny vertegenwoordig ik de Joriskerk van Bredevoort, een protestantse kerk-met katholiek medegebruik. Ook best bijzonder eigenlijk. Een bont gezelschap van zo’n 35 personen gaat vandaag samen op pad: kerkeigenaren, makelaars, bouwers, ambtenaren. En drie wethouders: Ted Kok (Aalten), Arjen Schutte (Oost Gelre) en Sandra Metaal (Winterswijk). Na de lunch worden we samen op de foto gezet voor het gemeentehuis van Aalten.

Vragender: 9 woningen in een kerk
We worden ontvangen in Restaurant Beneman. Kroeg tegenover kerk, een eeuwenoud fenomeen. Voor mij is het thuiskomen. In Vragender ben ik geboren en opgegroeid. De kerk heb ik ontelbare malen bezocht, onder meer als misdienaar. Wie Vragender nadert, ziet het silhouet van kerktoren en molen. De torenspits is er in 2012 tijdens een cycloon afgewaaid, toen landelijk nieuws. Nu is dit een geluk, want door de restauratie verkeert de toren in een puike conditie. De kerk zelf dateert uit 1952 en is 2021 gesloten.
Vier plaatselijke ondernemers met hart voor Vragender kochten samen de kerk en besloten er woningen in te bouwen. Als doosjes in een doos. De gemeente Oost Gelre dacht en werkte volop mee. Er moesten tal van problemen worden overwonnen. Architect Jos Tanck praat ons bij. Men is uitgegaan van het middenpad in de kerk. Dat is nu de ‘kerkstraat’, een gemeenschappelijke ruimte van zo’n 12 meter hoog. Aan deze kerkstraat zijn de voordeuren van de appartementen. Die zijn alle verschillend van vorm en lichtinval, afhankelijk van de plaats in het gebouw. De meeste appartementen tellen drie verdiepingen. De woningen zijn gasloos met elk een eigen warmtepomp. Met veel liefde zijn details van de kerk zichtbaar gebleven, zoals gemetselde bogen, houten spanten en glas-in-loodramen. Twee mozaïeken van de kunstenaar Joop Kruip zijn achter glas zichtbaar. Hardsteen van het altaar en hout van de kerkbanken zijn opnieuw gebruikt in het interieur. Alles bij elkaar een enorm karwei, maar het resultaat mag er zijn. Deze zomer worden de woningen opgeleverd, ze zijn alle verkocht of in optie.

Oosterkerk Aalten: een woonzorgcentrum
Eens was Aalten het ‘Jeruzalem van de Achterhoek’, maar ook hier zitten de kerken in een te ruime jas. De Oosterkerk, een rijksmonument uit 1913, moest worden afgestoten. De protestantse gemeente wilde dat het gebouw een sociaal-maatschappelijke functie zou behouden. Er wordt nu een woonzorgcentrum voor dementerenden gebouwd in kleinschalige opvang.
Architect Vincenth Schreurs en Robert Kemink leggen uit. Er komen 21 zorgappartementen in. Er zijn veel gemeenschappelijke ruimtes. Daardoor oogt deze kerk met een T-plattegrond heel open en transparant met hoogtes tot 18 meter. Het grote orgel, een rijksmonument, is ingepakt maar kan in de toekomst weer bespeeld worden. De meeste aandacht gaat uit naar het herdenkingraam van de Tweede Wereldoorlog. Het is in 1946 geschonken door de onderduikers en is nu een van de juweeltjes van Aalten. Vóór het verzetsraam is een open ruimte gecreëerd. Toeristen die de gängeskestocht lopen kunnen hier, zittend op een oude kerkbank, zich vermeien in de details.

Immanuelkerk in Winterwijk
Het laatst bezoek is aan de Immanuelkerk in de wijk Hakkelerkamp te Winterswijk. We worden ontvangen met overheerlijke Molukse hapjes. Het betreft hier een kerk van de Molukse gemeenschap in Winterswijk. Tony Dekker vertelt ons het bijzondere verhaal. In 1951 kwamen duizenden Molukse soldaten met hun gezinnen naar Nederland. Zij hadden voor ons land gevochten en waren in Indonesië niet meer welkom. In 1959 kwamen 70 gezinnen naar Winterswijk. Zij woonden in houten barakken op Kamp Vosseveld. Daar stond ook een houten barak-kerk. De Molukkers waren vrijwel allemaal protestant. In 1968 kwamen zij te wonen in de wijk Hakkerlerkamp-Oost. In 1973 kwam de Immanuelkerk gereed. Het is een modern gebouw maar met een zeer slecht energielabel en achterstallig onderhoud. Het gebouw is niet alleen belangrijk als kerk maar ook als ontmoetingsplek van generaties Molukkers. Maar ook hier loopt het kerkbezoek terug en men zoekt verbreding.
Samen met de gemeente Winterswijk kijkt met of de kerk een ontmoetingscentrum kan worden voor de hele wijk. Er is vraag naar koffieruimte en buurtactiviteiten. Hier staat men nog aan het begin van de kerkentransitie. In ieder geval hebben alle deelnemers vandaag volop frisse ideeën opgedaan en keert iedereen voldaan huiswaarts.

Foto1: Deel van een appartement in kerk Vragender. Foto Jos Wessels

Foto2: Mozaïek Emmausgangers van Joop Kruip achter glas in kerk Vragender. Foto Jos Wessels

Foto3: Het gezelschap kerkgangers voor gemeentehuis Aalten. Foto Jos Wessels

Foto4: Steigerwerk voor de preekstoel Oosterkerk Aalten. Foto Jos Wessels

Foto5: Detail van een staander in een appartement, Oosterkerk Aalten. Foto Jos Wessels

Foto6: Herdenkingsraam Oosterkerk Aalten. Foto Jan Oberink

Foto7: Tony Dekker geeft informatie over Immanuelkerk Winterswijk. Foto Jos Wessels