Schatten van de Oude Helenakerk

AALTEN – De Oude Helenakerk, een Godshuis in eigendom van de protestantse gemeente Aalten, is het oudste gebouw van Aalten. Een monument van onschatbare historische waarde, zeker ook emotioneel waardevol. Gelovigen zijn er gedoopt, getrouwd, hebben er troost gevonden, zijn vanuit deze kerk naar hun laatste rustplaats gebracht.

Door Karin Stronks

De Oude Helenakerk betekent voor velen een herkenningspunt, een beeldbepalend deel van Aalten. Voor veel mensen een waardevol cultureel erfgoed, voor toeristen een bezoek meer dan waard. Een prachtig stuk geschiedenis met vele schatten, kostbaarheden. De oorsprong van de Oude Helenakerk begint twaalf eeuwen terug als Ludger de Saksen tot het christendom bekeert. In opdracht van keizer Karel de Grote wordt een klein kerkje gebouwd. In latere eeuwen wordt de Oude Helenakerk uitgebreid tot het prachtige bouwwerk wat het nu is.

Er bevinden zich twintig gotische spitsboogramen, 316 panelen in diverse vormen met totaal 17.940 stukjes glas in de muren van de Oude Helenakerk. De symmetrie is duidelijk te zien. Wie de ramen heeft ontworpen is niet bekend. Er zijn in de loop van de eeuwen verschillende restauraties verricht. Na de reformatie, die in 1572 plaats vond, zijn ‘kerkelijke paramenten’, bijvoorbeeld kleden, bekers en kruisen, weggenomen uit de Oude Helenakerk. Later, in 1603, werden in opdracht van de classis Zutphen de altaren en beeldhouwwerken verwijderd uit de kerk. 

De glas-in-loodramen zijn diverse keren gerestaureerd, het lood is waarschijnlijk een aantal keren vervangen. In 1783 zijn 97 ruitjes vervangen die door hagel en storm vernietigd waren. Honderd jaar later vindt nog een restauratie plaats, het vermoeden bestaat dat er nieuw glas is aangebracht en dat de ramen opnieuw verlood zijn. 

In 1985 is een bijzondere restauratie gedaan. De panelen zijn genummerd en verwijderd. Panelen worden gefotografeerd, het oude lood is gedemonteerd. De stukken glas zijn schoongemaakt en opnieuw in lood gezet. Het lood is gesoldeerd en schoongemaakt. Het bijzondere is dat alle ramen van dubbel glas zijn voorzien, de glas in lood ramen zitten beschermd tussen twee ramen. Henk Heijnen heeft zich hiervoor ingezet en door een subsidie die is verstrekt zijn de glas-in-loodramen geïsoleerd. Volgens Heijnen is deze ingreep vrij uniek in Nederland. 

Familiewapen
Volgens een document uit het Rijksarchief in Gelderland heeft zich in de Oude Helenakerk een glas-in-loodraam bevonden, het betreft het wapen van de familie Rode van Hekeren. In 1650 is een verklaring afgegeven door de voogd en kerkrentmeesters, daarin staat dat zij het glasraam hebben aangetroffen met het wapen en het onderschrift ‘Johan de Rode tot Tongerlo, Anna van Rhor, genant Rode, Frouw tot Tongerlo, anno 1612’.

Jan ter Haar, deskundige op gebied van glas-in-loodramen, verdiept zich in de geschiedenis. Hij vertelt: “Gerrit Doornink heeft deze gegevens op internet gevonden. Het onderzoek naar de kerkramen is in gang gezet door jonker Otto de Rode van Hekeren rond 1650. Het raam is, volgens archieven uit het voormalige klooster Schaer, geschonken aan de Oude Helenakerk door de familie Rode van Hekeren die destijds kasteel Tongerlo bewoonde. Dat kasteel heeft in Lichtenvoorde gestaan aan de G.J. Doorninkweg.” Jan ter Haar heeft een replica van het familiewapen van Rode van Hekeren gemaakt, compleet met het onderschrift. Hij zal dit najaar over deze bijzondere geschiedenis vertellen in het HelenaHuis. 

Deze schatten, samen met dit bijzondere stuk geschiedenis, bevinden zich in Aalten. In en rondom de Oude Helenakerk. Een prachtig en waardevol cultureel erfgoed dat velen behouden willen zien in handen van de Protestantse Gemeente van Aalten, ten gunste voor allen die Aalten een warm hart toe dragen.