Stolpersteine herplaatst in Dijkstraat

AALTEN – Een klein gezelschap is aanwezig bij het herplaatsen van drie Stolpersteine voor de woning met huisnummer 10A aan de Dijkstraat in Aalten. Het trottoir is op de schop gegaan bij het bouwen van een nieuw pand. De gemeente heeft de Stolpersteine zorgvuldig verwijderd en ze bewaard, op maandag 24 april zijn ze met een kort plechtig moment teruggeplaatst.

Door Karin Stronks

Een kille wind waait onder een grijs wolkendek. Drie Stolpersteine met glimmende messing plaatjes liggen klaar naast een gegraven opening in het trottoir. Een klein gezelschap neemt een plechtig moment in acht voor het herplaatsen van de Stolpersteine. Onder andere Drik Franssens, voorzitter van de Vrienden van de Aaltense synagoge, en bestuursleden Hugo Kuiper en Tineke Ubbels zijn erbij. 

Ook buurman Robert Eekelder is aanwezig. Hij zegt: “Ik zag na het opbreken van het trottoir dat de Stolpersteine ineens weg waren. Heb daarom even navraag gedaan bij de Vrienden van de Synagoge. Daar hoorde ik dat de gemeente de Stolpersteine heeft verwijderd en bewaard tot ze teruggeplaatst konden worden.” Klokslag 16.00 uur breekt een waterig zonnetje even door. Wim Mak spreekt de aanwezigen toe. Sallo van Gelder bekijkt het sobere momentje van afstand. 

“Zeven jaar geleden zijn hier drie Stolpersteine geplaatst voor drie Joodse mensen die vanuit de woning hier zijn weggevoerd. Ze zijn nooit teruggekeerd. Kleine monumentjes voor Levie en Jula van Gelder en hun zoon jongste zoon Arnold. Levie is in Aalten geboren, hij trouwde op 22 november 1904 met de uit Gemen, Duitsland, afkomstige Jula Landau. In het huwelijk worden drie kinderen geboren, Erich, Julchen en Arnold. Erich was slager, hij en zijn zus Julchen werkten waarschijnlijk allebei in de Joodse psychiatrische inrichting Het Apeldoornse Bosch. In 1943 zijn alle 1200 patiënten en vijftig verpleegkundigen op transport naar Auschwitz gezet. Julchen is er op 12 februari vermoord. Van Erich weten we dat hij in Warschau is gestorven.” 

Eerste Joodse slachtoffer
Wim Mak vervolgt: “Arnold is geboren op 23 november 1921, hij is het eerste Joodse slachtoffer van de naziterreur uit Aalten. Toen als represaille voor een sabotagedaad op 7 en 8 oktober 1941 in de Achterhoek Joden werden opgepakt, werd Arnold op transport gesteld. Tien dagen voor zijn twintigste verjaardag, op 13 november 1941, sterft hij in Mauthausen, een verschrikkelijk kamp waar in een steengroeve jonge mannen binnen zes weken de dood vonden. Ze bezweken onder de zware lasten of werden doodgeschoten omdat ze niet hard genoeg meer konden werken.”

In de maand april 1943 wordt door de Duitse bezetter bepaald dat Gelderland ‘Judenrein’ moet worden. Alle nog overgebleven Joden moeten zich naar het doorgangskamp in Vught begeven. “Jula en Levie gaven gehoor aan de oproep. Waarom zijn ze niet ondergedoken? Ze hadden inmiddels de grimmige aard van het naziregime leren kennen… Misschien koesterden ze hoop hun familieleden nog terug te zien in het oosten. Misschien waren ze murw van verdriet. Deze vraag konden ze niet meer beantwoorden. Jula en Levie zijn in kamp Sobibor vermoord op 21 mei 1943.” 

Tineke Ubbels draagt het gedicht ‘Klein monument’ van Anneke Hemrika voor. Woorden, diep en raak, klinken in de kille wind onder het grijze wolkendek. 

Klein Monument, Anneke Hemrika
Ik weet het wel – ik moet het maar vergeten;
het is zo lang geleden en voorbij.
Zij die ’t zeggen menen ’t goed met mij,
maar het is of ik door slangen word gebeten.

Heb ik niet – keer op keer – mezelf gedwongen,
de nagels diep gedrongen in mijn huid?!
Ik delf het onderspit en schreeuw het uit
in duizend dromen, die aan scherven sprongen.

Het leven heeft geen enkele kans geboden.
De mazen van het veel te kleine net
waren te nauw of al te druk bezet.
Ze zijn vertrokken in een trein vol doden.

Laat mij tot in de late nanacht spelen
met woorden, groeiend tot een stil gedicht.
Mijlen vanhier ontwaar ik hun gezicht
en deel mijn tranen met ontelbaar velen.

Voor allen die ik eenmaal heb gekend,
die ik heb liefgehad, én om te overleven
is dat wat nooit voorbijging neergeschreven.
Aan hen draag ik het op, dit kleine monument.

Na de korte plechtigheid plaatst Wim Jansen van de gemeente Aalten de drie Stolpersteine in het trottoir voor het adres Dijkstraat 10A.