Dichterbij | Herinneren

Herinneren

Op 4 mei staan we stil bij de slachtoffers van de laatste wereldoorlog en andere conflicten waarbij Nederlandse militairen betrokken waren. Al weer 76 jaar na die laatste wereldoorlog zou je denken dat de aandacht wel wegebt, maar eerder het tegendeel is het geval. Elk jaar verschijnen er alleen in ons land al tientallen boeken, documentaires en films over die oorlog. In de afgelopen weken mocht ik van twee boeken - Dale 39 en Zwarte Kees - het eerste exemplaar in ontvangst nemen en ik heb ze beiden geboeid gelezen. Beide boeken gaan over mensen uit het Aaltense verzet en zijn geschreven door kleinzonen van de hoofdpersonen. Na een helaas geslaagde infiltratieactie wordt in het voorjaar van 1944 een zestigtal mensen opgepakt die actief verzet pleegden en/of onderduikers verstopten voor de bezetter. De helft overleeft het verraad niet en dat was een grote klap voor het Achterhoekse verzet.

Maar voor de nabestaanden was de klap natuurlijk nog veel groter. Waarom? Was het dit waard? Hoe verder te leven met het verlies? Hoe verwerk je dit verlies en wat doet dat ook met je kinderen? Er werd veel gezwegen en verzwegen, ook om het nageslacht niet met de pijn te confronteren. Niet voor niks zijn het nu pas de kleinkinderen die vragen gaan stellen en die op onderzoek uitgaan. Blijkbaar is er afstand nodig om de pijnlijke confrontatie met het verleden aan te gaan. Heel menselijk natuurlijk, ook los van oorlogssituaties zie je dat een achterblijvende ouder de kinderen wil sparen en andersom willen de kinderen hun alleenstaande ouder sparen. Maar ook zwijgen doet pijn.

Dat was ook de titel van een Duits boek dat ik een paar maanden geleden las, Schweigen tut weh: Eine deutsche Familiengeschichte, door Alexandra Senfft. Een kleindochter van een opgehangen Nazi - opa was Hitlers ambassadeur in Slowakije – doet verslag van haar zoektocht naar de pijnlijke waarheid over haar opa en merkt dat oma maar ook haar moeder er nooit raad mee hebben geweten en het dus grotendeels verzwegen hebben. Met alle gevolgen van dien, de moeder leidt een verknipt, ongelukkig leven en daar leidt de kleindochter natuurlijk onder.

Zolang na die oorlog zijn we nog steeds bezig die te verwerken, te overdenken en ons met ons verleden te verzoenen. Die oorlog en alles wat daar mee samenhangt was minder zwart-wit dan we geneigd zijn om te denken. Nog tal van aspecten zijn onderbelicht gebleven, tal van families dragen nog de schuld, de pijn en het verdriet van die tijd mee in hun leven.

Langzaamaan komt er openheid, ruimte om te vragen, om te vertellen en te schrijven. Mensen die vinden dat ze te weinig gedaan hebben, mensen die het leed en het onrecht niet hebben kunnen verwerken, partners en kinderen van collaborateurs, kinderen van Duitse soldaten die verliefd werden op een Nederlandse vrouw. Er wordt nog heel wat in stilte geleden, want er zit nog heel wat vuil in de wonden, en al dat zwijgen doet pijn.