‘Wat doen we met de banken?’

AALTEN - Daar waar - multifunctioneel - hergebruik van een kerk aan de orde komt, zoals bijvoorbeeld voor de Oude Helenakerk op de Markt in Aalten, komen allerlei vragen op. In dat kader stuitte de redactie van deze krant op een artikel op de website www.toekomstreligieuserfgoed.nl, dat de vraag stelt ‘Wat doen we met de banken?’. Met toestemming van www.toekomstreligieuserfgoed.nl  plaatsen we dit artikel in Aalten Vooruit. In de hoop dat iedereen die er iets van moet vinden z’n voordeel kan doen met de informatie.

Als een kerkgebouw getransformeerd wordt voor multifunctioneel gebruik, komt ook vaak de vraag op: wat te doen met de kerkbanken? Deze statische zitplaatsen lijken strijdig met een multifunctioneel kerkgebouw waarin flexibiliteit voorop staat. Daarnaast hebben ze monumentale waarden en vertellen ze een verhaal over inrichting en liturgie of zijn het soms ambachtelijke hoogstandjes. Hoe ga je hier mee om? Zijn er manieren te bedenken waarmee je zowel recht doet aan de cultuurhistorische waarden als aan de behoefte om de ruimte vrij te kunnen indelen. Om die vraag te beantwoorden, is in de Oude Helenakerk in Aalten een experiment gestart.

De ene dag een eredienst en de volgende dag een expositie? Wat doe je dan met de kerkenbanken? Vervang je ze door stoelen die je makkelijk kunt stapelen? Of kun je de kerkbanken ook mobiel maken? Henk Hoogeveen, adviseur Architectuurhistorie bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, besloot de mogelijkheden te laten onderzoeken. Hoogeveen: “Als een kerkgebouw meerdere functies krijgt, wordt vaak het voorstel gedaan om de banken, geheel of gedeeltelijk, maar te verwijderen. De ruimte wordt daarmee flexibeler inzetbaar.”

Cirkelvormig bankenplan
Maar die banken hebben vaak cultuurhistorische waarden. Dus hoe maak je nieuw gebruik mogelijk met behoud van die monumentale waarde? Dat dilemma doet zich onder andere voor bij de Oude Helenakerk in Aalten. Hoogeveen: “In de Oude Helenakerk dreigt het cirkelvormige bankenplan te moeten wijken voor meer multifunctioneel gebruik. Maar het gaat hier om een karakteristiek halfrond bankenplan uit de negentiende eeuw. Deze bankenplannen, volledig gericht op het middelpunt met de preekstoel, kwamen vaker voor in de Achterhoek en Twente, maar zijn inmiddels zeldzaam geworden. Daardoor was ons advies: onderzoek of je een deel van die banken niet mobiel kunt maken.”

Verrassende en vernieuwende concepten?
Het onderzoek vindt plaats in de vorm van een experiment: ontwerpers en makers gaan samen aan de slag. Hoogeveen: “We zijn benieuwd naar wat er mogelijk is. Kunnen er wieltjes onder de banken of zijn er andere mogelijkheden om de banken makkelijk te verplaatsen? In de Oude Helenakerk werkt een team met een decor/interieurbouwer, meubelmaker en een techneut aan mogelijke oplossingen. Misschien komen ze met verrassende en vernieuwende concepten. Maar het kan ook zijn dat er geen wenselijke oplossingen uit voortkomen. Als blijkt dat het echt niet mogelijk is, dan weten we dat en kunnen we daar ons advies ook op baseren. En als het wel mogelijk is hebben we een mooi voorbeeld van hoe je kerkbanken mobiel kunt maken.”

Nieuwe inzichten
Het experiment moet in de loop van 2021 de nodige inzichten opleveren. Inzichten, die ook van waarde kunnen zijn bij het nadenken over nevengebruik en nevenfuncties. Hoogeveen: “Het hangt wel af welke herbestemming dat is. Bij veel andere herbestemmingen moeten we kritisch blijven kijken naar wat we doen met de banken. Het zou zonde zijn als we op een gegeven moment alleen nog maar kerkgebouwen kunnen bezoeken waar stoelen staan. Zeker als het ten koste gaat van bijzondere banken zoals in Aalten.”

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed start binnenkort met een diepgaand onderzoek naar het belang en typologie van kerkbanken.